دشواری های مذاکرات آتش بس؛ اسرائیل می خواهد هم در غزه بماند و هم زندانیان فلسطینی را به تبعید بفرستد

در حالی که امیدها برای دستیابی به یک توافق آتش‌بس و تبادل گروگان‌ها در حال افزایش بود، اختلافات عمیق بر سر حضور نظامی اسرائیل در غزه و همچنین شرایط آزادی زندانیان فلسطینی، این مذاکرات حساس را با چالش‌های جدی روبرو کرده است.

رویترز در یک گزارش اختصاصی می نویسد: در ماه می ۲۰۲۴، جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، پیشنهادی را برای آتش‌بس و تبادل گروگان‌ها ارائه داد که توسط اسرائیل و حماس با تردید پذیرفته شد. این پیشنهاد شامل سه مرحله اصلی بود: ۱) توقف موقت حملات نظامی؛ ۲) آزادی گروگان‌ها و زندانیان؛ و ۳) آغاز مذاکرات بلندمدت برای حل و فصل نهایی مناقشه.

با این حال، پس از گذشت چند ماه از آغاز این مذاکرات، اختلافات جدیدی بر سر شرایط این توافق‌نامه بروز کرده است. به گفته منابع آگاه به مذاکرات، اسرائیل خواستار حضور نظامی خود در دو منطقه حساس نوار غزه شده است: کریدور نتساریم و کریدور فیلادلفی.

کریدور نتساریم، که در جریان جنگ اخیر اسرائیل و حماس در ماه می ۲۰۲۴ تصرف شد، یک نوار شرقی-غربی است که شمال و جنوب نوار غزه را از یکدیگر جدا می‌کند. این منطقه استراتژیک از نظر نظامی برای اسرائیل بسیار مهم است، زیرا به آنها اجازه می‌دهد تا حرکت نیروهای حماس را در داخل نوار غزه محدود کنند و از انتقال سلاح و تجهیزات به مناطق شمالی جلوگیری کنند. این امر به ویژه از آن جهت مهم است که اسرائیل مدعی است حماس از این مناطق برای ذخیره و انتقال سلاح‌های غیرقانونی استفاده می‌کند.

از سوی دیگر، کریدور فیلادلفی، که مرز جنوبی نوار غزه با مصر را تشکیل می‌دهد، همواره به عنوان یک مسیر قاچاق سلاح و مواد مورد استفاده در ساخت تونل‌های حماس شناخته شده است. اسرائیل معتقد است که کنترل بر این منطقه به آن امکان می‌دهد تا به طور موثرتری از ورود سلاح‌های جدید به غزه جلوگیری کند. با این حال، حضور نظامی اسرائیل در این کریدور نه تنها از سوی حماس بلکه از سوی مصر نیز با مقاومت شدید روبرو شده است. مصر که نقش میانجی مهمی در مذاکرات آتش‌بس ایفا می‌کند، نگران است که حضور نظامیان اسرائیلی در این منطقه به معنای نقض حاکمیت خود بر مرزهایش باشد.

حماس از همان ابتدا با هرگونه حضور نظامی اسرائیل در داخل نوار غزه مخالفت کرده است. این گروه معتقد است که چنین حضوری به معنای ادامه اشغال غزه و نقض حاکمیت فلسطینیان است. علاوه بر این، حماس نگران است که این شرایط به یک وضعیت دائمی تبدیل شود و آزادی حرکت غیرنظامیان فلسطینی را در داخل غزه به شدت محدود کند.

یکی از مقامات حماس که به مذاکرات نزدیک است، به رویترز گفت: «اسرائیل با تغییرات ناگهانی در شرایط، حماس را در موقعیتی دشوار قرار داده است. ما نگرانیم که هرگونه امتیازدهی از سوی ما منجر به افزایش مطالبات جدید از سوی اسرائیل شود.»

در این میان، دفتر نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، در بیانیه‌ای اعلام کرد این کشور هیچ شرط جدیدی را به مذاکرات اضافه نکرده و موضعش همچنان بر اساس پیشنهاد اولیه ماه می است. با این حال، تحلیلگران بر این باورند که اسرائیل در تلاش است تا با استفاده از فشار نظامی، شرایط را به نفع خود تغییر دهد.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، اخیراً به منطقه سفر کرده و تلاش کرده تا راه حلی برای این بن‌بست بیابد. وی پس از دیدار با نتانیاهو، اعلام کرد اسرائیل پیشنهاد جدید سوی ایالات متحده که هدف آن کاهش اختلافات موجود است، را پذیرفته است. بلینکن از حماس نیز خواست تا این پیشنهاد را بپذیرد و به مذاکرات بازگردد.

به گفته یکی از دیپلمات‌های غربی که در جریان مذاکرات قرار دارد، ایالات متحده برخی از تغییرات پیشنهادی نتانیاهو را در نظر گرفته است، از جمله حضور نظامی اسرائیل در دو کریدور نتساریم و فیلادلفی. اما یک مقام آمریکایی دیگر این ادعا را رد کرده و تاکید کرده است مذاکرات بر سر اجرای توافقات قبلی ادامه دارد.

بلینکن همچنین در یک کنفرانس خبری اعلام کرد «برنامه و محل خروج نیروهای اسرائیلی به وضوح در توافق‌نامه مشخص شده است». وی تلاش کرد تا هرگونه نگرانی در مورد اشغال بلندمدت غزه توسط اسرائیل را کاهش دهد.

دور بعدی مذاکرات قرار است به زودی در قاهره برگزار شود. این مذاکرات بر اساس پیشنهاد جدید آمریکا و با حضور مقامات بلندپایه از جمله رئیس سازمان سیا، رئیس موساد، نخست‌وزیر قطر و مقامات ارشد مصری انجام خواهد شد. قطر به عنوان یکی از حامیان اصلی حماس و میانجی مهم در مذاکرات، نقش کلیدی در این گفتگوها ایفا می‌کند. همچنین، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست‌وزیر قطر، قرار است پیش از شرکت در مذاکرات قاهره به تهران سفر کند تا با مقامات ایرانی که از حامیان اصلی حماس هستند، دیدار کند.

ایران به عنوان یکی از قدرت‌های منطقه‌ای و حامیان حماس، نقش مهمی در تعیین موضع این گروه در مذاکرات دارد. به گفته منابع ایرانی، شیخ محمد قرار است با مقامات ارشد ایرانی در مورد راه‌های تقویت موضع حماس و حمایت از خواسته‌های این گروه در مذاکرات گفتگو کند. با این حال، هنوز مشخص نیست آیا این دیدارها می‌تواند به کاهش تنش‌ها و پیشبرد مذاکرات کمک کند یا خیر.

یکی از مسائل حساس و پیچیده در مذاکرات، موضوع آزادی زندانیان فلسطینی است. حماس خواستار آزادی حدود ۱۰۰ زندانی فلسطینی است که نام‌های آنها را به عنوان بخشی از یک معامله تبادل گروگان ارائه کرده است. این افراد عمدتاً مسن و دارای احکام طولانی‌مدت هستند. اما اسرائیل اصرار دارد که بسیاری از این زندانیان پس از آزادی به تبعید فرستاده شوند و اجازه بازگشت به غزه یا کرانه باختری را نداشته باشند.

این شرط از سوی حماس به شدت مورد مخالفت قرار گرفته است. یکی از مقامات حماس در این باره گفت: «در چنین شرایطی، حماس نمی‌تواند به پذیرش سند پیشنهادی آمریکا-اسرائیل تن دهد. ما نمی‌توانیم بپذیریم که زندانیان ما به جای بازگشت به خانه‌هایشان، به تبعید فرستاده شوند.»

این اختلافات باعث شده است که توافق بر سر تبادل گروگان‌ها نیز با چالش‌های جدی مواجه شود. به گفته یکی از دیپلمات‌های غربی، ایالات متحده و سایر میانجیگران همچنان در تلاشند تا راه حلی برای این مسئله پیدا کنند و از فروپاشی کامل مذاکرات جلوگیری کنند.

ادامه جنگ و عدم دستیابی به توافق آتش‌بس، پیامدهای ویرانگری برای مردم غزه داشته است. بر اساس گزارش‌های منتشر شده از سوی مقامات بهداشتی فلسطینی، بیش از ۴۰ هزار نفر در این درگیری‌ها کشته شده‌اند

بسیاری زخمی شده‌اند. علاوه بر این، شرایط انسانی در غزه به شدت وخیم شده و بسیاری از مناطق این منطقه به ویرانه تبدیل شده است.

قطع جریان کمک‌های بشردوستانه و انسداد گذرگاه رفح، که تنها راه ارتباطی غزه با خارج از مرزهای اسرائیل است، به شدت به وضعیت انسانی در این منطقه آسیب زده است. سازمان‌های بین‌المللی بارها هشدار داده‌اند که ادامه این وضعیت می‌تواند به یک فاجعه انسانی منجر شود.

با توجه به اختلافات عمیق بین اسرائیل و حماس و همچنین پیچیدگی‌های موجود در مذاکرات، بسیاری از تحلیلگران نسبت به دستیابی به یک توافق بلندمدت ابراز تردید کرده‌اند. با این حال، تلاش‌های بین‌المللی برای پیشبرد مذاکرات و کاهش تنش‌ها همچنان ادامه دارد.